Wielki powrót „Fenixa”, czyli starość nie radość [recenzja]

Olaboga, Fenix wrócił! Jedno z legendarnych już czasopism literackich i fantastycznych czasów minionych, w czołówce ważności dla polskiej literatury fantastycznej – obok Nowej Fantastyki i Młodego Technika – i dla fandomu, zwłaszcza tego „starego”, budującego kiedyś fantastyczną scenę w Polsce – ponownie trafiło na papier (i po raz pierwszy do e-booka). 

Ogłoszenie Bartka Biedrzyckiego – pisarza, a teraz także rednacza Fenixa – Antologii – przeleciało po fandomie jak burza. Nie bez powodu; pismo po przebojach wydawniczych zamknięto w 2001 roku, więc nagły powrót jest sensacją, dla wielu fanów też powodem do wielkiej radości i uciechy.

• Strona Fenixa
• Archiwum Fenixa

Sama jestem #teamNF – mój ojciec okazjonalnie kupował właśnie Nową Fantastykę, więc to od niej zaczynałam przygodę z prasą tego typu; Fenixa poznałam dopiero po jego zamknięciu, głównie z egzemplarzy antykwarycznych, bibliotecznych, cudzesów. Nie miałam do niego większego sentymentu, jednak nawet mnie porwała fala entuzjazmu. Zdobyłam więc wersję elektroniczną (przypominało to quest w erpegu [kopirajt Pałac Wiedźmy]) i… odczucia mam bardzo mieszane.

Literacko

Zacznę od końca, czyli od opowiadań.

• Paweł Ciećwierz Mój aniele – to taki leciutki wjazd, ledwo zapadający w pamięć, ale ładnie „wchodzi”. Całkiem symaptyczne, do zapomnienia kilka chwil po lekturze.
• Agnieszka Hałas Czarne i czarniejsze – to moje pierwsze spotkanie z Teatrem węży autorki i od razu bardzo, bardzo udane. Naprawdę świetny tekst w klimatach mrocznego fantasy i przytulam go do czytelniczego serduszka ❤
• Paweł Ciećwierz Straszna – o wiele lepsze niż pierwsze w magazynie. Interesujący świat przedstawiony i naprawdę ciekawie napisane postaci – czytałam z dużą dozą przyjemności i chętnie sięgnęłabym do podobnego tekstu 🙂
• Rafał Cichowski Wszystko już było – mieszane odczucia. Z jednej strony momentami jest ciekawie, z drugiej autor czasem epatuje wulgarnością i niepotrzebnie mruga okiem do tego, że nie chciano wydać jego książki. Całkiem spoko opisy i zupełnie nieciekawe dialogi. Generalnie tekst ostatecznie ani dobry, ani zły.
• Marta Sobiecka Autochton – to ciekawy tekst. Zaczyna się nieco cyberpunkowo, a kończy… religijnie. Warto się nad nim pochylić; nawet gdy nie każdemu przypadnie do gustu, można docenić realizację pomysłu. Lekką irytację mogą wzbudzić cytaty z innych twórców 🙂
• Romuald Pawlak Skimmo i kamień, który przemówił  – bardzo fajne. Tak po prostu. Postapokalipsa wieki po fakcie, z interesującą kreacją świata przedstawionego, a naszym przewodnikiem po realiach jest dziecko, co dało ciekawy efekt narracyjny. Gorąco polecam!
• Tomasz Fijałkowski Trzecie piętro – przyjemne opowiadanie. O wiele lepsze w odbiorze niż Antipolis tego samego autora – wygląda na to, że bardziej odpowiada mi w krótkich formach. Spokojne, całkiem klimatyczne, przekonało mnie do tego autora 🙂

Fenix na czytniki jest całkiem nieźle złożony, mimo że okładka nieco niewymiarowa 🙂

Publicystycznie

Każdy magazyn zaczynam od publicystyki. Tu tak samo, najpierw sięgnęłam po felietony, recenzje i wstępniaki – i odbiłam się od ściany.

Jarosław Grzędowicz Jak wchodzić do tej samej wody – czyli wstępniak honorowego naczelnego. Generalnie spodziewałam się kilku słów o przeszłości oraz informacji o planach redakcji czy o tym, jak powstawał bieżący numer. Przeliczyłam się. Praktycznie cały tekst Grzędowicza to przyjemne w odbiorze wspominki o tym, że kiedyś to się robiło te ziny na kolanie i odbijało na ksero, a potem robiło się dziennikarstwo w biegu i na rozpadajacym się komputerze. I że Fenix na rynku był wyjątkowy i niezbędny. Ogółem – kiedyś to były czasy, och ach! Zresztą – przeczytajcie sami, bo wstępniak sentymentalny dostępny jest online.

Magda Białek Teatrum mundi – recenzja (czy może analiza?) Teatru węży Agnieszki Hałas. Tekst dość chaotyczny, trochę w nim skakania od Sasa do Lasa (bo autorka wyciąga a to Spirited Away, a to Planetscape Torment itp.), ale czytało się ogólnie nieźle – jednak sam, bez opowiadania, nie zachęciłby mnie do sięgnięcia po cykl.

Opowiadanie zachwyca, recenzja już nie.

Rafał Cichowski Wszyscy autorzy płacą – to tekst ciekawy, ale chyba nie z tych powodów, dla których chciałby autor. Cichowski wydał swego czasu książkę w Novae Res (pozdrawiam vanity), został za nią nominowany w plebiscycie Zajdla i rozpętała się porządna gównoburza w fandomie. W felietonie autor wylewa swoje żale – momentami z imienia wymieniając adminów i aktywnych członków grupy Polska Fantastyka, która vanitów nie znosi jak komarów, a na której go wówczas bardzo mocno punktowano (fakt, że nie zawsze kulturalnie). Ogółem tekst jest stosunkowo płaczliwy, momentami złośliwy, nie wyjaśnia za wiele, za to pokazuje, że autor ma żal do czytelników o to, że nie lubią vanitów, i do autorów, że nie uznają ich za literaturę – i głośno o tym mówią.

Marek Oramus i jego Piąte piwo: QF, czyli Quantum Fiction – mimo że to w sumie zawoalowana recenzja Mrocznej materii Croucha, to czytało się przyjemnie, zwłaszcza odniesienie do kwestii naukowych 🙂 Nic dodać, nic ująć.

Tomasz Fijałkowski Objawy, diagnozy, recepty – moim zdaniem to najlepsza publicystyka w numerze, chociaż z częścią (sporą) tez autora się nie zgadzam. To tekst o tym, że krytyka literacka umiera, ludzie nie potrafią czytać, a wszystkiemu winien jest internet (a wraz z nim blogosfera i social media). Z tekstu jednak przebija tęsknota za minionym „papierowym” systemem, gdzie to krytycy wyznaczali trendy i wskazywali, co ma się podobać, a teraz robić to może każdy z dostępem do internetu, który:

zmienił wszystko – zamiast kilkunastu „analogowych” centrów nadawania, uświęconych tradycją istnienia, szczycących się rozpoznawalnymi nazwiskami, zaproponował chór cyfrowych, najczęściej anonimowych głosów, którymi nikt nie dyrygował (…) nikt również nie podjął się syzyfowej pracy jakiejkolwiek organizacji tej kakofonii i nie spróbował narzucić „kodeksu ruchu”, przy pomocy którego głosy fałszujące byłyby wygłuszane, głosy zaś czyste lub chociaż dobrze rokujące, przesuwane na plany bliższe.

I jakkolwiek sporo racji ma Fijałkowski w tym, że gros opinii w internecie nie powinno nazywać się „recenzją” (moje teksty gatunkowo też w dużej części nie, oddając tu sprawiedliwość) i jest co najmniej słaba, to stwarzanie tak wyraźnej opozycji „stare dobre czasy” i „paskudne nowe rozdrobnienie” jest po prostu zabawne i trąci marudzeniem. Nadal jednak jest to tekst, z którym można z powodzeniem polemizować i który niesie sporo ciekawych treści (może Qbuś by coś skrobnał? Albo Wiedźma? 🙂 ). Zupełnie przeciwnie do tego, co zostawiłam na koniec.

Mała errata: na co słusznie zwrócił mi uwagę sam autor, w trakcie wywodu powyżej pominęłam samo zakończenie felietonu. A to, paradoksalnie, było wezwaniem do piór: „Wciąż wierzę w to, iż pisać o książkach powinni ci, którzy te książki najzwyczajniej lubią i nie chcą, by skromna liczba „lajków” czy niemrawy ruch na blogu miały wpływ na tę sympatię. Niech piszą, powoli poszerzając pole widzenia, skrupulatnie gromadząc wiedzę (…). I co najważniejsze, niech nie boją się być jacyś, bo takich samych są setki”. Całość przeczytajcie w Fenixie!

W nowym Fenixie Antologii pojawił się felieton Krzysztofa Sokołowskiego Śmierć klasy średniej. W sumie zacznę od tego, że tytuł powinien brzmieć Komuno, wróć!, względnie Kiedyś to były czasy, a teraz nie ma czasów. Autor najpierw wspomina:

Powiedzmy sobie szczerze: okres potocznie nazywany „komuną” sprzyjał książce jako zjawisku kulturowemu.

Dalej pisze o „elicie”, która zamiast stać w kolejce za mięsem, stała za książkami. I o tej neisamowitej krytyce literackiej, która pokazywała „elicie”, co ma czytać, wybierając wyłącznie dobre rzeczy. Dalej zaś wkracza kapitalizm:

Upadek centralnego sterowania procesem wydawniczym: przez przydziały papieru, ustalanie „planów wydawniczych”, manewrowanie kolejnością tytułów w planach,  centralną dystrybucją wreszcie, z godziny na godzinę zdegradował książkę literacką z dobra i symbolu statusu intelektualnego do banalnego towaru.

Tu chwila refleksji nad tym, że przez to zamiast dobrych książek na rynek wysypała się „pulpa”, a krytyka umarła, czytelnicy nie znają refleksji, wydawanie książek to biznes, więc wydaje się same złe rzeczy dla godnego wzgardy „planktonu” (czytelnika masowego), czytelnikiem na szczycie piramidy pokarmowej jest wykształcony akademik-intelektulaista, a pośrodku są potomkowie elit komunistycznych intelektualistów. Internet zaś i, tfu, blogosfera to najgorsze, co spotkało kulturę, zwłaszcza książkę.

Generalnie niech ten wylew podsumuje cytat z jego środka:

Gorsza moneta zawsze wypiera lepszą, dziewięćdziesiąt procent wszystkiego jest nic nie warte. Od tych dziewięćdziesięciu procent „komuna” jednak jakoś nas odcinała. Była restrykcyjna i upadła. Zostało wolne miejsce. Wypełniła je taśmowo produkowana tandeta.

Komuno, wróć, internecie, umrzyj!

Przypominam: mamy rok 2018

Cały tekst to westchnienie za czasem bezpowrotnie minionym (i oczywiście lepszym) i sarkanie na „tę dzisiejszą młodzież”. Można by każdy akapit cytować i załamywać ręce (jako i ja czyniłam), ale jednak odsyłam do kupienia Fenixa – ze względu na szacunek dla innych autorów. Swoją drogą podobnie prezentował się opublikowany na blogu Krzysztofa Sokołowskiego felieton o powrocie Fenixa. O tym, że autor najwyraźniej nie rozumie procesów rządzących dzisiaj kulturą popularną i jej odbiorcami (heloł, fantastyka!) niech świadczy, że w zdaniu „bohater niedawnej gigantycznej gównoburzy” chodzi o akcję… sprzed dwóch lat. Wiem, że KS jest naprawdę uznanym członkiem fandomu i budował go od podstaw, wiele nazwisk na listach publikacji fantastycznych to jego zasługa, jednak naprawdę – może pora na emeryturę? Względnie podyplomówkę z socjologii/marketingu?

Wyjaśnienie

Opowiadania są jak najbardziej w porządku. Tu naprawdę nie ma sensu szukać dziury w całym – podobny poziom znajdziemy czy to w NF, czy w Fantomie, czy Smoko i Esensji. Pod względem literackim można polecić Fenixa każdemu chętnemu – chociażby ze względu na teksty Hałas i Pawlaka. Ale to nie jest całe pismo.

Publicystyka w nowym Fenixie Antologii pokazuje, że jej autorzy (i redakcja) pismo skierowali raczej do „starego fandomu” – osób o pokolenie ode mnie starszych, dzisiaj często w okolicach 50. Te teksty to „wspomnień czar”, „kiedyś było lepiej”, „tęsknię za dawnymi sposobami konsumowania i tworzenia kultury”. Publicyści nie zauważyli drobnej zmiany kulturowej, jaką przyniósł internet, a jeśli już, odczytują ją w kategoriach wrogich: zepsucia rynku książki i czytelnictwa, kapitalistycznej konkurencji, roszczenia sobie prawa do wyrażania opinii jako krytyki. Ale to nie wszystko.

Moja szefowa lubi bardzo określenie „millenialsi”. Tak, wiem, to dla wielu z was brzydkie słowo, jednak kulturowo ma pewne znaczenie. W Polsce mamy, według różnych ekspertów, dwie fale millenialsów: urodzonych mniej więcej w latach 1980-1990 oraz 1991-2000. Oczywiście co ekspert, to drobne różnice. Pierwsza połowa to ludzie dobrze wykształceni, już dorośli, poukładani, wychowani w kapitalzmie i społeczeństwie informacyjnym. Druga połowa nazywana bywa „pokoleniem C” – od „connect” i „communicate”; to młodzi ludzie od kołyski niemal zaznajomieni z nowymi mediami i zupełnie innym sposobem konsumpcji treści.

Co ważne, millenialsi zupełnie inaczej niż ich rodzice i dziadkowie kupują, czytają, szukają informacji. I co najważniejsze: to ludzie, którzy aktualnie mają po 20-40 lat, według GUS około 10-12 mln dusz, i są uznawani za główną siłą nabywczą w kraju. Zwłaszcza gdy chodzi o słowo pisane (i samochody).

Pisanie tekstów o tym, że kiedyś żyliśmy bez komputerów, było lepiej, internet ssie, komuna była zajebista, blogi można o kant dupy potłuc, a w ogóle to dzisiaj czytelnicy powinni się zastrzelić, bo są do niczego – chyba nie jest dobrym pomysłem.

Granie na nostalgii jest spoko, ale w okresie gwałtownego rozwoju mediów cyfrowych, gdy magazyny papierowe padają jak muchy, coraz większe budżety lokowane są w internecie, a odbiorca lubi mieć dostęp do szerokiej gamy produktów, informacji i opinii, najlepiej natychmiastowo, nie wróżę Fenixowi Antologii w takiej formie specjalnej przyszłości. Pisanie „sobie a muzom” nie pozowli utrzymać pisma, nawet wydawanego nieregularnie, a z takim podejściem i takimi tezami nie przyciągną odbiorców. W skrócie: mój ojciec kupowałby Fenixa, ja nie.

Pozdrawia i przestrzega – w myśl klasyfikacji jednego z autorów – średnia klasa czytelnicza.

Zdjęcie główne – materiały prasowe Fenixa