Tak jakby pierwszy dinozaur, czyli nie taka prosta systematyka

Historia życia na Ziemi wskazuje całkiem wyraźnie, że żadna grupa stworzeń nie pojawiła się znienacka w przeciągu nocy. Także dinozaury, zanim objęły świat we władanie, musiały przejść ścieżkę ewolucji jak inne zwierzęta. Paleontolodzy zaś mają niezłą zabawę, próbując sklasyfikować „pierwszego dinozaura” – najstarsze stworzenie, które ma wszystkie cechy przypisujące je do tego kladu. Na razie wszystko wskazuje na niepozornego gada – nyasasaurusa.

Zanim porozmawiamy o tym niedużym gadzie, chciałabym naszkicować odrobinę historii naturalnej. Przede wszystkim: dzisiejsze gady są na drzewku taksonomicznym („ewolucyjnym”) dalej od dinozaurów niż ptaki. Upraszczając: dawno, dawno temu, jakieś 240 mln lat, grupa owodniowców o nazwie diapsydy podzieliła się na dwa zbiory: lepidozaury i archozaury. Z tych pierwszych wykształciły się jaszczurki, węże, tuatary itp., z drugiej ok. 228 mln lat temu – krokodyle i dinozaury. Jednak kiedy dokładnie i w jaki sposób ten podział nastąpił – jeszcze nie zbadano w pełni.

Z archozaurów przed dinozaurami wykształciły się jednak dinozauromorfy – stworzenia „pośrednie”, można by rzec, często mające wiele cech anatomicznych dinozaurów, nawet wyglądające jak one, ale jeszcze nimi nie będące. To trochę jak przypadek hatterii – gada, który wygląda jak jaszczurka (i to ładna), ale jaszczurką nie jest.

Hatteria, nazywana też tuatarą, nie jest jaszczurką. Jedynie udaje.

Nieco więcej na temat cech anatomicznych wyróżniających dinozaury pisałam w długim tekście o rozróżnianiu prehistorycznych gadów, zapraszam 🙂

Nyasasaurus – odkrycia i awantury

Pierwsze skamieniałości nyasasaurusa – tzw. holotyp, czyli egzemplarz wzorcowy – odkryte zostały w pięknej krainie Tanzanii około 1930 roku. Nie było tego dużo – prawa kość ramienna, 3 częściowe kręgi przedkrzyżowe i 3 kręgi krzyżowe – i szybko zostało wciągnięte na stan Muzeum Historii Naturalnej w Londynie. Tam skamieniałości przeleżały przez nikogo nie niepokojone aż do 1956 roku. Tak, 26 lat nikt ich nie badał 🙂 Nie jest to raczej wyjątek w paleontologii, a nawet w biologii – dość często muzealne zbiory czekają na badanie latami.

Kości nyasasaurusa – fot. z artykułu opisującego gatunek

W 1956 roku młody paleontolog, Alan Charig, doktoryzujący się na archozaurach z regionu Tanganika, opisał skamieniałości nyasasaurusa jako pierwszy. Zwrócił uwagę na podobieństwo kości do skamieniałości dinozaurów, jednak ostatecznie przypisał je do rodziny prestozuchów – takich jakby biegających krokodyli. Nasz zwierzak nadal pozostawał nienazwany; dopiero 11 lat później, w 1967 roku, ten sam Charig użył nazwy „nyasasaurus” nieoficjalnie w kolejnej pracy, tym razem przypisując znalezisko do grupy wczesnych dinozaurów roślinożernych, prozauropodów (przodków gigantów o długich szyjach). Nazwa nieoficjalna, bo bez formalnego opisu taksonomicznego. Kolejne lata Charig pracował na tymże – ale zmarł, nie ukończywszy. Było to w roku 1997, 67 lat po okryciu nyasasaura, a ponad 40 po pierwszym przebadaniu kości.

Nyasasaurus na oficjalny opis, a więc także oficjalne nadanie nazwy, czekał aż do roku 2012, kiedy w Biology Letters ukazała się publikacja grupy paleontologów. Ujęto w niej także kolejne skamieniałości znalezione w pobliżu miejsca wydobycia holotypu: pięć kręgów. Przy okazji: nazwa nie pochodzi niestety od japońskiego „nya”, onomatopei miauczącego kotka, ale od jeziora Nyasa, w okolicy którego okryto skamieliny.

Dinozaur czy nie?

Oto jest pytanie. Skamieniałości jest niewiele, a większość z nich to kręgi. Posiadają cechy anatomiczne typowe dla archozaurów, ale także dla wczesnych dinozaurów gadziomiednicznych czy silezaurydów (silezaur swego czasu ogłoszony był „pierwszym polskim dinozaurem”, ale stracił ten status po dokładniejszym przebadaniu; „zdegradowano” go do archozaura). Budowa kręgów krzyżowych jest tu nierozstrzygająca, ale już większe nadzieje przynosi kość ramienia – znajduje się na nim tzw. deltopectoral crest, którego polskiego odpowiednika nie znam, wybaczcie. To spłaszczony wyrostek na szycie kości ramiennej, obecny u dinozaurów i pterozaurów (przykład poniżej).

Fot. Fabiana R. Costa; Alexander W.A. Kellner, Scielo.br

Aktualnie cały czas toczą się poszukiwania kolejnych skamieniałości nyasasaurusa, a w międzyczasie paleontolodzy przepychają się między sobą, wrzucając stwora a to do worka z dinozaurami, a to do tego z archozaurami. Chwilowy consensus przy uznaniu go za dinozauromorfa jest dość kruchy – zwolennicy teorii dinozaurzej są o tyle uparci, że jej przyjęcie oznaczałoby, że nyasasaurus jest najstarszym znanym dinozaurem. Na ten moment wręcz Pierwszym Dinozaurem. Jego kości datowane są na ok. 243 mln lat temu, w środkowym triasie (w anizyku, pierwszym piętrze tego okresu) i kilka milionów lat przed tym, gdy dinozaury ostatecznie oddzieliły się od archozaurów. To byłoby dopiero odkrycie!

Na ten moment jednak nyasasaurus nawet w pracach naukowych opisywany jest raz tak, raz tak, zależnie od zdania piszącego paleontologa. Żeby było zabawniej, całe zamieszanie jest o gada naprawdę niepozornego: miał najprawdopodobniej ok. 2,5 metra długości (wraz z ogonem) i mógł ważyć pomiędzy 20 a 60 kg (niezły rozstrzał 😉 ). Nie wiadomo na razie, czy był mięsożerny, czy może raczej skłaniał się ku wegetarianizmowi. Ba, jest na tyle mało medialny i popularny, że nawet rekonstrukcji jest niewiele. Pozostaje nam czekać, aż jakiś szczęśliwiec wpadnie na nowe skamieniałości – oby była to czaszka lub jej fragmenty 🙂

Zdjęcie główne – bezimienne

Bibliografia:

• http://www.encyklopedia.dinozaury.com/index.php?title=Nyasasaurus
• https://www.nature.com/news/earliest-known-dino-relative-found-1.11959
• https://www.livescience.com/25246-oldest-dinosaur-fossils-discovered.html
• http://www.bbc.com/news/science-environment-20594147
• https://en.wikipedia.org/wiki/Nyasasaurus
• https://pl.wikipedia.org/wiki/Nyasasaurus

PS – jeśli masz ochotę kupić jakąś książkę i jednocześnie wesprzeć mojego bloga, proponuję kliknięcie w te linki:

• książki w Taniej Książce
• e-booki w EbookPoint

Kupując tędy, pomagasz Matce Przełożonej! 🙂